เปิดตำนานอาคาร 1 จากที่ทำการแห่งแรกสู่พิพิธภัณฑ์การไฟฟ้าไทย

หากใครได้มีโอกาสไปชมความงามของพระปรางค์วัดราชบุรณราชวรวิหาร หรือ วัดเลียบ จะได้เห็นอาคารโบราณ 3 ชั้น ที่ตั้งอยู่เคียงข้างกันมากว่า 105 ปี ชาวการไฟฟ้านครหลวงเรียกอาคารแห่งนี้ว่า อาคาร 1 สำนักงานแห่งแรกของบริษัทไฟฟ้าสยาม รวมทั้งเป็นที่ตั้งของโรงไฟฟ้าแห่งแรกของประเทศไทย อีกทั้งยังเชื่อมต่อกับพื้นที่อนุรักษ์โบราณสถานและสิ่งแวดล้อมในเกาะรัตนโกสินทร์ วันนี้ คอลัมน์ Nice at the Museum จะขอพาทุกท่านไขความลับ เปิดตำนาน ย้อนรอยความรุ่งเรืองของกิจการไฟฟ้าในอดีต ผ่านหลักฐานหรือภาพถ่ายทางประวัติศาสตร์ที่ยังหลงเหลืออยู่ค่ะ

ภาพที่ 1 ยุคบุกเบิกโรงไฟฟ้า : บรรยากาศภายในโรงไฟฟ้าวัดเลียบ สมัยปลายรัชกาลที่ 5

ประเทศไทยเริ่มมีไฟฟ้าใช้ครั้งแรกในปี พ.ศ. 2427 จากนั้นในปี พ.ศ. 2432 บริษัทไฟฟ้าสยามได้เปิดดําเนินการโดยได้รับสัมปทานผลิตและจำหน่ายกระแสไฟฟ้าให้กับทั้งรัฐบาลและเอกชน บริษัทฯ ได้เช่าที่ดินทางทิศตะวันออกของวัดราชบุรณราชวรวิหารหรือวัดเลียบ สำหรับตั้งโรงงานผลิตไฟฟ้าด้วยเป็นตำแหน่งที่อยู่ใจกลางพระนคร สะดวกแก่การเดินสายไฟฟ้าเพื่อจำหน่ายกระแสไฟฟ้า ทั้งยังอยู่ไม่ไกลจากแม่น้ำเจ้าพระยา สามารถใช้เรือขนถ่ายเครื่องจักรเครื่องกล ตลอดจนเชื้อเพลิงต่าง ๆ ที่ใช้ในการผลิตไฟฟ้าป้อนโรงงานได้

ภาพที่ 2 ภาพอาคารสำนักงานแห่งแรกของบริษัทไฟฟ้าสยาม

ในการดำเนินกิจการไฟฟ้าช่วงเวลานั้น ประสบปัญหาขาดทุน ล้มละลาย และถูกเปลี่ยนมือหลายบริษัท จนกระทั่ง เมื่อปี พ.ศ. 2459 บริษัทไฟฟ้าสยามเจริญรุ่งเรืองมาก มีกิจการสาขาจำหน่ายเครื่องใช้ไฟฟ้าและกระแสไฟฟ้าหลายแห่ง และได้สร้างอาคารสำนักงานใหญ่ขึ้นที่วัดราชบุรณราชวรวิหาร เป็นอาคารโครงสร้างคอนกรีตเสริมเหล็กทันสมัย และได้กราบบังคมทูลเชิญรัชกาลที่ 6 เสด็จพระราชดำเนินมาทรงเปิดอาคาร เมื่อวันที่ 1 กันยายน พ.ศ. 2459 บริษัทไฟฟ้าสยาม ในสมัยนั้นดูแลทั้งการผลิตและจำหน่ายกระแสไฟฟ้า เครื่องใช้ไฟฟ้า ตลอดจนการเดินรถรางทั้งหมดในพระนคร และการป้องกันอัคคีภัยอีกด้วย

ภาพที่ 3 สงคราม..ที่มีเป้าหมายคือโรงไฟฟ้าวัดเลียบ : ภาพการทิ้งระเบิดและความเสียหายของโรงไฟฟ้าวัดเลียบจากสงคราม

ในเว็บไซต์ของ Australian War Memorial ซึ่งเป็นเว็บไซต์รวบรวมภาพการทำสงครามในสมรภูมิต่าง ๆ ที่ทหารออสเตรเลียเข้าร่วมรบด้วย พบภาพถ่ายทางอากาศในวันที่ 14 เมษายน พ.ศ. 2488 กองทัพอากาศของฝ่ายสัมพันธมิตรทิ้งระเบิดที่โรงไฟฟ้าวัดเลียบ ซึ่งได้รับการระบุว่าเป็นโรงไฟฟ้าที่ใหญ่ที่สุดของประเทศไทยในขณะนั้น ทำให้โรงไฟฟ้าวัดเลียบถูกทำลายเสียหายอย่างหนัก กรุงเทพฯ ตกอยู่ในความมืดมิด ไม่มีไฟฟ้าใช้ อย่างไรก็ตาม อาคาร 1 ไม่ได้รับความเสียหายจากสงครามในครั้งนั้น

ภาพที่ 4 อาคาร 1 แห่งการไฟฟ้านครหลวง เขตวัดเลียบ ในปี พ.ศ. 2513

ภายหลังการก่อตั้งการไฟฟ้านครหลวง ในปี พ.ศ. 2501 อาคาร 1 ยังคงเป็นสถานที่ทำงานของชาว MEA เรื่อยมา จนกระทั่งในปี พ.ศ. 2558 MEA ได้ปิดอาคารและเริ่มดำเนินโครงการสำรวจ ยกอาคารและออกแบบบูรณะให้อาคารแห่งนี้ กลับคืนสู่สภาพเดิม

ภาพที่ 5 จากที่ทำการแห่งแรก สู่พิพิธภัณฑ์การไฟฟ้าไทยที่เราภูมิใจ

การไฟฟ้านครหลวงกำลังพัฒนาอาคาร 1 และพื้นที่บริเวณโดยรอบ เป็นพิพิธภัณฑ์การไฟฟ้าไทย ให้เป็นแหล่งเรียนรู้ทางประวัติศาสตร์กิจการไฟฟ้าไทยและสถานที่ท่องเที่ยวแห่งใหม่ของคนไทย คาดว่าจะสามารถเปิดให้เข้าชมในปี พ.ศ. 2568

หลังจากที่ได้พาทุกท่านเจาะเวลาย้อนอดีตผ่านหลักฐานทางประวัติศาสตร์ของอาคาร 1 ทำให้เราทราบประวัติศาสตร์อันยาวนานของการไฟฟ้านครหลวง และรู้สึกภาคภูมิใจที่ได้มีโอกาสเข้ามาทำงานในองค์กรแห่งนี้ ฉบับหน้าเราจะพาชาว MEA พุ่งทะยานไปข้างหน้า มุ่งสู่อนาคต MEA Challenges the Future ไปท่องเที่ยว (ทิพย์) กับงานออกแบบพิพิธภัณฑ์การไฟฟ้าไทยแบบสุดพิเศษก่อนใคร !! แล้วพบกันในฉบับหน้านะคะ

------------

แหล่งที่มา :

• โครงการจัดทำแผนแม่บท จัดตั้งพิพิธภัณฑ์และศูนย์การเรียนรู้ การไฟฟ้านครหลวง

• https://www.awm.gov.au

• รายงานประจำปี การไฟฟ้านครหลวง พ.ศ. 2513